Beinvegni a Disla

da Lothar Bearth, Disla/Mustér

Disla vala sco in dils pli tumprivs habitadis dalla vischnaunca da Mustér. Sia situaziun geografica sin in’altezia dad entuorn 1000 m s.m., dalla vart orientala dil vitg da Mustér, en ina foppa schurmegiada ei predestinada per in clima migeivel e consequentamein ein ils praus entuorn Disla pli fritgeivels e tumprivs che quels entuorn Mustér ed en auters vischinadis. Perquei anflein nus cheu da vegl enneu praus ed ers che dattan buna raccolta da fein, graun e truffels. Plinavon raccoltan ins cheu puma, tschereschas, plogas, prema e schizun nuschs, ch’ins anfla mo darar ni insumma buc en vischnaunca.

II num Disla deriva dad insula che munta insla. Sia pli veglia historia ed igl origin ei denton strusch pusseivel deruir. Nos antenats han stuiu veser e surviver l’invasiun franzosa da 1799. Da quei eveniment havein nus mo munglusas raquintaziuns, damai che la schuldada ha giu devastau baghetgs ed era arsentau documents a scret. Oravontut la claustra, che haveva en scadin cass rimnau biaras scartiras da siu origin e dalla regiun, ha piars quels mussaments histories entras il barschament dils Franzos.

Che Disla ei stau in liug habitau gia avon plirs tschentaners dattan denton auters indezis perdetga sco per exempel la caplutta da s. Leci. Quella exista gia dapli che 300 onns ed ei en tutta cass buca stada suletta en quei liug, mobein casas e clavaus existevan gia avon el contuorn da quei sanctuari. Gest sper quel giu flessegia in dutg. Oz cuora l’aua igl emprem tschancun sut tiara, nescha denton in tschancun plinensi che la caplutta ord la fontauna dils Huns, resp. pli tard fontauna freida da s. Leci. La legenda raquenta che quell’aua hagi dustau la seit als cumbattants dils Huns suenter la sgarscheivla battaglia. Damai ch’ils participai ell’uiara havevien survegniu schitgira, hagien els rugau per aua. Quella supplica seigi vegnida exaudida, ed in pulit dutg aua seigi sburflaus ord la tiara, aschia ch’ils cumbattants hagien saviu dustar la seit. Quei dutg ha lu suenter mai calau da furnir aua ed ha pli tard schizun muntau in’impurtonta funcziun per ils da Disla. Da maun seniester dil dutg sesanfla la caplutta da s. Leci e da l’autra vart stat il baghetg che dueva esser pli baul la veglia fravia dalla claustra. Quella casa savess forsa raquintar a nus da caravanas da cavals da sauma menadas da lur vitturins che trottavan sin la via veglia sursilvana, numnada la Via Valeriana. Tgisä sche gia ils Romans han traversau quella via da sauma tras la Surselva e sur il Pass dil Lucmagn? L’unica caplutta s. Leci dasperas, baghegiada anno 1704 ha en scadin cass surviviu igl incendi caschunaus entras l’invasiun dils Franzos 1799. La casa dalla Fravia ei vegnida baghegiada pér suenter quei eveniment. Quei ei la historia da mo dus baghetgs da Disla. Denton ins sa supponer che las biaras casas da Disla seigien vegnidas baghegiadas suenter l’invasiun dils Franzos. Quels havevan, per vendetga dalla sgarscheivla mazzacrada da lur avonguardia entras ils da Mustér e contuorn, buca mo intschendrau il vitg da Mustér cun la claustra, mobein ton sco tuttas casas e clavaus schizun a Disla. Interessant eisi che la caplutta da s. Leci ei buca daventada in’unfrenda da quei hug. Nus savein gie che quella ei vegnida baghegiada gia ils onns 1704 e consecrada 1716, e vein anflau negins indezis che dattan perdetga d’in barschament. Igl ei da supponer che quei unic sanctuari hagi fatg impressiun als Franzos, aschia chels han giu schanetg e forsa in cert respect da devastar el.

Il vitget da Disla ei suenter quell’invasiun seformaus el contuorn dalla caplutta, nua che casas e clavaus sesanflan ozildi, e quei sco ins sa constatar en treis marighels: duas casas cun clavaus a Sum-Disla, plirs baghetgs el center e lu il pli giudem divers baghetgs a Plaun-Sut.